“Instrumentation, and control systems keep the process facilities operating automatically. Our job is to maximise production efficiency safely and at a minimum cost. Our growing capability for remote monitoring and collaboration is changing how we do business.” Mervyn Currie – BP Advisor Controls & Instrumentation

"Các hệ thống đo lường và điều khiển giúp cơ sở vận hành tự động. Nhiệm vụ của chúng tôi là tối đa hóa hiệu suất sản xuất một cách an toàn và với chi phí tối thiểu. Năng lực trong giám sát từ xa và hợp tác đang ngày càng phát triển thay đổi cách chúng tôi vận hành."  Mervyn Currie, Cố vấn cấp cao Điều khiển & Đo lường của BP

Tôi có may mắn được tham gia chương trình quản lý toàn cầu của công ty dầu khí Anh (BP) trong những năm 2000s, mục tiêu chương trình là đào tạo trở thành chuyên gia trong lĩnh vực chuyên môn theo tiêu chuẩn của BP để có thể đóng góp cho tổ chức từ giai đoạn dự án, vận hành, hỗ trợ kỹ thuật. Những năm vừa tốt nghiệp, lộ trình phát triển nghề nghiệp của tôi rất rõ ràng dưới sự hỗ trợ của phòng Nhân Sự, của Người cố vấn (Mentor) và người đứng đầu chương trình (Program Champion). Những năm tháng này đã in đậm dấu ấn làm việc của tôi và hình thành phong cách làm việc sau này, đặc biệt là sự học hỏi không ngừng nghỉ, tính chính trực trong xử lý công việc, phong cách lãnh đạo hiền hòa trên cơ sở lắng nghe và không đánh giá. Có một khẩu hiệu sống động cho đến bây giờ, khi bước vào cuộc họp, tôi luôn tự nhủ “we don’t know what we don’t know” (chúng ta không biết những gì chúng ta chưa biết) để luôn mở lòng với những ý kiến tưởng chừng như lố bịch, thiếu logic. Ở BP Việt Nam những năm đó, chúng tôi còn được chỉ định xuống một nhà máy cụ thể (như tôi là 2 năm làm việc tại nhà máy xử lý khí Nam Côn Sơn) để có được kinh nghiệm làm việc thực tế. Tôi đã làm dưới xưởng, đi bảo trì thiết bị, và sau đó làm ở phòng kỹ thuật nghiên cứu các vấn đề hiện hữu và cải tiến tối đa hóa hiệu quả sản xuất. Ở Nam Côn Sơn, yếu tố then chốt nhất là giữ sản xuất hoạt động quanh năm với số lần dừng nhà máy là 0, bởi vì khi nhà máy dừng sản xuất, các giàn sản xuất thượng nguồn cũng phải dừng sản xuất theo. Ngoài việc được cử xuống nhà máy làm việc, được đi học trong và ngoài nước, BP còn cho chúng tôi cơ hội được thực hành các kỹ năng mềm thông qua các cuộc tranh luận công khai trước toàn công ty (debate), cho chúng tôi làm việc nhóm toàn cầu với dự án cụ thể, cho chúng tôi cơ hội tập trung tại đại bản doanh công ty ở Anh để học và thực hành về một chu kỳ dự án dầu khí, được giao lưu toàn cầu. Các buổi chia sẻ kiến thức nội bộ cũng được phát huy một cách hiệu quả để chúng tôi có thể hiểu được tính chất riêng biệt của từng phòng ban, mà như tôi đã đề cập là trau dồi kỹ năng về hiểu biết kinh doanh (business acumen). Những sự kiện như teambuilding, các tiệc Tân niên, tiệc giáng sinh hay các sự kiện nội bộ, chúng tôi luôn được trao quyền tổ chức để trau dồi kỹ năng lãnh đạo. Đó là một khoảng thời gian rất đẹp và rất năng động trong hành trình phát triển nghề nghiệp của tôi. Tôi biết các bạn khác ở các chương trình quản trị viên tập sự cũng có được những trải nghiệm tương tự như thế. Vì vậy, quan điểm cá nhân của tôi, nếu bạn là kỹ sư trẻ và có khả năng, bạn hãy tham gia vào một tập đoàn lớn vì ở đó bạn sẽ học hỏi được rất nhiều. Nhưng quan trọng trước nhất, khi còn ngồi trên ghế nhà trường, hãy cố gắng để trở thành phiên bản tốt nhất của chính mình liên quan đến học hành, trau dồi các kỹ năng.

Một kỹ sư cũng có hai hướng đi chính: làm quản lý hiểu biết rộng (generalist) hoặc làm chuyên gia (specialist). Nghịch lý ở Việt Nam là chuyên gia luôn bị xếp sau quản lý cả về vị trí lẫn lương bổng, vì thế nhiều người trẻ thích đi theo con đường generalist hơn là specialist. Tuy nhiên, hiện nay với sự phát triển không ngừng của môi trường kinh doanh và các công cụ trí tuệ nhân tạo, tôi vẫn đánh giá cao những người chấp nhận đi theo con đường nhiều thử thách là làm chuyên gia trong lĩnh vực của mình. Nếu có chuyên môn sâu, bạn sẽ không lo lắng với những đợt lay-off thường xuyên. Câu dạy “nhất nghệ tinh, nhất thân vinh” của ông bà chưa bao giờ sai cho dù ở thời đại nào đi chăng nữa.

Quay lại con đường phát triển nghề nghiệp trong lĩnh vực đo lường, điều khiển và tự động hóa, kỹ sư có thể phát triển sự nghiệp theo nhiều hướng khác nhau. Ba con đường chính thường gặp bao gồm Vận hành (Operations), Dự án (Projects) và Hỗ trợ kỹ thuật/Thiết kế (Central Engineering Support). Mỗi hướng đi đều có những nhiệm vụ, trách nhiệm cụ thể và yêu cầu chuyên môn riêng, giúp kỹ sư không chỉ nâng cao tay nghề mà còn tạo tiền đề cho các vị trí quản lý cao hơn trong tương lai. Mặc dù có nhiều vị trí khác như kỹ sư dịch vụ, kỹ sư hỗ trợ kỹ thuật nhưng nhìn chung các vị trí này cũng sẽ rơi vào ba hướng chính đã trình bày.

Bất kỳ kỹ sư nào cũng có thể di chuyển giữa ba lĩnh vực: Vận hành (Operations), Dự án (Projects), và Hỗ trợ Kỹ thuật Trung tâm (Central Engineering Support). Tuy nhiên, cá nhân tôi vẫn cho rằng, kỹ sư nên bắt đầu nghề nghiệp với các công việc cụ thể làm viêc trên các thiết bị cụ thể mà môi trường vận hành có thể đem lại. Thành quả của công việc dự án hay hỗ trợ kỹ thuật đều là phục vụ “khách hàng” là vận hành. Vì thế, khi bạn đã từng làm vận hành, bạn sẽ có được sự thấu hiểu “khách hàng” khi tham gia đội ngũ dự án hay hỗ trợ kỹ thuật.

1. Vận hành (Operations)

Kỹ sư làm việc trong lĩnh vực vận hành thường chịu trách nhiệm hỗ trợ hệ thống đo lường và điều khiển trong nhà máy. Công việc bao gồm:

• Hỗ trợ kỹ thuật và giải quyết sự cố: Phân tích và xử lý các vấn đề kỹ thuật liên quan đến thiết bị đo lường, van điều khiển, hệ thống giám sát và bảo vệ an toàn.
• Bảo trì và hiệu chuẩn thiết bị: Thực hiện kiểm tra định kỳ, hiệu chỉnh cảm biến, van điều khiển để đảm bảo hoạt động ổn định.
• Chuẩn bị thông số kỹ thuật: Đề xuất các thay đổi hoặc nâng cấp hệ thống đo lường và điều khiển nhằm cải thiện hiệu suất hoạt động.
• Tham gia đánh giá an toàn hệ thống: Kiểm tra tính toàn vẹn của hệ thống an toàn nhằm đáp ứng các tiêu chuẩn khắt khe của ngành đặc biệt ngành dầu khí, hóa chất, điện hạt nhân.
• Quản lý hợp đồng bảo trì: Theo dõi hiệu suất của các nhà thầu bảo trì, đảm bảo thiết bị hoạt động ở mức tối ưu với chi phí hợp lý.
• Trở thành Chartered Engineer / Professional Engineer: Hoàn thành các chứng chỉ chuyên môn để nâng cao trình độ và mở rộng cơ hội nghề nghiệp. Ở Việt Nam, bạn có thể tham gia hiệp hội ISA và theo đuổi chứng nhận CAP (Certified AutomationProfessionals).

2. Dự án (Projects)

Nếu chọn con đường làm việc trong các dự án, kỹ sư đo lường và điều khiển sẽ đóng vai trò quan trọng trong việc thiết kế, xây dựng và triển khai các hệ thống điều khiển mới. Các nhiệm vụ chính bao gồm:

• Tham gia vào các dự án đầu tư (CAPEX): Đóng vai trò là kỹ sư đo lường & điều khiển trong các dự án mở rộng hoặc nâng cấp hệ thống.
• Xem xét, phê duyệt bản vẽ và tài liệu thiết kế: Kiểm tra và xác nhận tính chính xác của các bản vẽ P&ID, tài liệu kỹ thuật liên quan đến hệ thống điều khiển.
• Thực hiện kiểm tra nghiệm thu nhà máy (FAT – Factory Acceptance Test): Kiểm tra hệ thống đo lường và điều khiển trước khi vận chuyển đến công trường.
• Tham gia đánh giá rủi ro (HAZID/ HAZOP / Risk Assessment/ SIL): Xác định các nguy cơ tiềm ẩn và đề xuất giải pháp để giảm thiểu rủi ro.
• Định nghĩa yêu cầu kỹ thuật của dự án: Đưa ra các tiêu chí về thiết bị đo lường, hệ thống điều khiển nhằm đảm bảo phù hợp với nhu cầu vận hành.
• Làm việc với đối tác và nhà cung cấp: Hợp tác với các nhà thầu EPC, nhà sản xuất thiết bị để đảm bảo chất lượng và tiến độ của dự án.

3. Hỗ trợ kỹ thuật/Thiết kế (Central Engineering Support)

Con đường này phù hợp với những kỹ sư có định hướng chuyên sâu về thiết kế, tiêu chuẩn kỹ thuật và quản lý hệ thống đo lường & điều khiển trong dài hạn. Công việc bao gồm:

• Đánh giá tiêu chuẩn kỹ thuật: Xây dựng và cập nhật các tiêu chuẩn kỹ thuật liên quan đến hệ thống đo lường và điều khiển.
• Hỗ trợ vận hành và bảo trì: Cung cấp giải pháp kỹ thuật nhằm tối ưu hóa hiệu suất hoạt động của thiết bị.
• Định nghĩa chiến lược bảo trì: Xây dựng kế hoạch bảo trì dài hạn để giảm chi phí vận hành mà vẫn đảm bảo an toàn.
• Quản lý nhà cung cấp thiết bị đo lường & điều khiển: Kiểm soát chất lượng thiết bị đầu vào, đánh giá năng lực của các nhà cung cấp.
• Phát triển tiêu chuẩn nội bộ: Đưa ra các quy trình chuẩn hóa giúp hệ thống đo lường và điều khiển trong công ty đạt mức độ đồng bộ cao.
• Tham gia cố vấn kỹ thuật: Hỗ trợ các dự án lớn về mặt chuyên môn, đảm bảo tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế (IEC, ISA).

Con đường phát triển nghề nghiệp (nguồn: BP)

(*) quản lý sự thay đổi trong vận hành là quản lý các dự án liên quan đến thay thế, nâng cấp so với tình trạng ban đầu của hệ thống và máy móc, quản lý sự thay đổi giúp cho việc theo dõi tình trạng của hệ thống luôn được cập nhật thông qua các bản vẽ kỹ thuật và đào tạo. Quản lý sự thay đổi đảm bảo tính toàn vẹn của hệ thống, không làm sai khác đi mục đích thiết kế ban đầu của hệ thống, máy móc.

(**) quản lý sự lỗi thời là đề cập đến tình trạng các thiết bị, công nghệ, hoặc linh kiện trở nên lỗi thời, không còn phù hợp hoặc khó duy trì do sự phát triển của công nghệ mới hoặc ngừng sản xuất, đây là việc quản lý vòng đời cung cấp sản phẩm của nhà cung cấp

(***) Đánh giá ngang hàng (peer) là việc các kỹ sư hoặc chuyên gia cùng cấp đánh giá lẫn nhau về thiết kế, quy trình, hoặc dự án. Mục tiêu là cải thiện chất lượng công việc, đảm bảo tuân thủ tiêu chuẩn, và giảm thiểu rủi ro.

Các khóa đào tạo và hoạt động cần thiết cho kỹ sư đo lường, tự động

1. Kiến thức nền tảng chung

• Kỹ thuật đo lường (Measurement Techniques)
• Bảo trì dựa trên sự tin cậy (Reliability Centered Maintenance)
• Các khóa học về phương pháo đánh giá an toàn: Xác định mối nguy (HAZID- Hazard Identification), Phân tích mối nguy và khả năng vận hành (HAZOP – Hazard and operability study), Phân tích định lượng rủi ro (QRA – Quatitative Risk Analysis).
• Tinh chỉnh vòng điều khiển quá trình (Control Loop Tuning)
• Quản lý thiết bị đo đếm thương mại (Fiscal/Custody Transfer Management)
• Điều khiển nâng cao (Advanced Control)
• Quản lý các cảnh báo (Alarm Management)
• Quản lý cơ sở dữ liệu (Database Management)
• An ninh mạng (Digital Netwroks and Cybersecurity)

2. Đào tạo về các lĩnh vực liên quan nhưng không phải là chuyên môn cốt lõi

• Lựa chọn và tính toán van điều khiển (Control valve sizing and selection)
• Phát hiện khí và cháy (Fire and Gas Detection)
• Quản lý nhà thầu (Contractor Management)

 3. Chuyên sâu theo lĩnh vực (Specialized Training)

• Hệ thống điều khiển subsea (Subsea Control Systems)
• Phân tích độ tin cậy (Reliability Analysis)

• Mạng truyền thông (Fieldbus)
• Viễn thông công nghiệp (Telecoms & Datacoms)
• Kỹ thuật dầu khí thượng nguồn (Upstream Process Engineering)
• Mô phỏng & tối ưu hóa hệ thống (Simulation & Optimisation)

Các hoạt động phát triển nghề nghiệp nâng cao:. Hỗ trợ và phát triển các bạn đồng nghiệp cũng là hành trình phát triển chuyên môn và bản thân, vì vậy các kỹ sư được khuyến khích phát triển bản thân thông qua việc tích lũy kinh nghiệm ngày càng nhiều qua các hoạt động:

• Tham gia đào tạo nội bộ & hội thảo kỹ thuật.
• Làm việc với đối tác & nhà cung cấp thiết bị.
• Giám sát các nhà thầu thiết kế, thực hiện đánh giá ngang hàng (peer review)
• Tham gia vào các hội nghị kỹ thuật quốc tế (ISA, IEC).
• Hướng dẫn & đào tạo kỹ sư trẻ.
• Đánh giá & tiêu chuẩn hóa hệ thống đo lường
• Ở cấp độ cao hơn, kỹ sư có thể đóng góp cho các cộng đồng tiêu chuẩn, tham gia vào hội đồng góp ý cho các Tiêu chuẩn và quy chuẩn quốc gia.